Suốt chiều hàng trăm, hàng ngàn năm lịch sử, người Tây Nguyên đã sử dụng các nhạc cụ bằng đồng mà chủ yếu đó là cồng chiêng và trống đồng trong các hoạt động sinh hoạt văn hóa cộng đồng. Tuy họ không tự đúc được các nhạc cụ bằng đồng nhưng họ lại có niềm đam mê bất tận với chúng, và sử dụng chúng khá hoàn hảo.
Với niềm đam mê nhạc cụ bằng đồng, người Tây Nguyên sẵn sàng vượt qua nhiều chặng đường núi rừng vô cùng hiểm nguy để đi tìm cồng chiêng ở nhiều nơi khắp đất nước, thậm chí là sang cả Lào và Campuchia.
Thời xưa, để trao đổi lấy cồng chiêng thường là các sản phẩm từ nông nghiệp, và các loại lâm sản lấy từ rừng, sau này là trâu, bò, voi... Vì vậy, đối với người Tây Nguyên nói chung, cồng chiêng không chỉ thể hiện giá trị về mặt tâm linh, về mặt nghệ thuật mà còn có cả giá trị kinh tế to lớn. Nhà nào càng có nhiều cồng chiêng thì có vị thế càng lớn trong cộng đồng.
Nếu mỗi gia đình không đủ khả năng để mua cồng chiêng thì cả dòng họ cùng nhau góp của cải để mua chung. Theo thời gian, các dân tộc Tây Nguyên đã mang lại một kho tang nghệ thuật cồng chiêng đồ sộ có giá trị cao về mặt lịch sử, văn hóa và nghệ thuật trong nền âm nhạc truyền thống của dân tộc và nhân loại; thể hiện tình yêu sâu sắc đối với âm nhạc thông qua các khí cụ bằng đồng từ buổi sơ khai của lịch sử loài người cho đến hôm nay.
Các nhà nghiên cứu lịch sử cho rằng, người Tây Nguyên phân biệt các loại chiêng Lào, chiêng Kúr, chiêng Joăn... theo nguồn gốc xuất xứ của các loại chiêng ấy từ nhiều nơi khác nhau. Chiêng Lào có nguồn gốc từ Lào, chiêng Kúr có nguồn gốc từ Thái Lan thông qua con đường trao đổi buôn bán mà về Tây Nguyên. Còn chiêng Joăn có xuất xứ ở đồng bằng Bắc bộ, từ thời văn hóa Đông Sơn. Đến thế kỉ XVIII, làng nghề đúc đồng Phước Kiều, Quảng Nam cũng đúc được nhiều sản phẩm cồng chiêng mang đậm sắc thái cồng chiêng Tây Nguyên.
Cùng với kho tàng đồ sộ về cồng chiêng, người Tây Nguyên cổ đại còn sử dụng trống đồng làm nhạc cụ trong các lễ hội văn hóa dân tộc. Người Tây Nguyên từ 2000 năm trước đã sử dụng trống đồng Đông Sơn và xuyên suốt cho đến thời kỳ cận đại; điều đó cho thấy tinh thần ngưỡng mộ các nhạc khí bằng đồng, mà trống đồng là một tài sản có giá trị đối với mỗi gia đình, mỗi dòng họ. Trống đồng Đông Sơn được người Tây Nguyên coi trọng, họ chôn trống đồng cùng với người chết theo như phong tục chia của cải trong mai táng của người dân tộc bản địa.
Người Tây Nguyên còn biết cách chỉnh chiêng của người thành chiêng của mình. Do cồng chiêng khi được đưa về từ nơi khác các thang âm còn mang nhiều tính nguyên bản, không phù hợp với lối chơi nhạc của người Tây Nguyên. Vì vậy, họ chủ động tự chỉnh sửa cồng chiêng để tạo ra âm thanh theo ý thích của mình; từ đó sáng tạo ra và định hình các giai điệu mang âm hưởng đặc trưng của cuộc sống núi rừng, hòa hợp với thiên nhiên hoang dã. Người ta thường dùng vật cứng chà mạnh lên mặt chiêng, hay dùng búa nhỏ gõ vào các vị trí khác nhau trên mặt chiêng để điều chỉnh độ dày, mỏng rồi tạo ra các âm thanh theo ý thích của họ. Như vậy, từ những cồng chiêng thu thập được của cư dân các vùng khác, người Tây Nguyên đã điều chỉnh để tạo ra các âm sắc theo ý thích và sở trường của dân tộc mình, từ đó hình thành nên một hệ thống âm sắc khá hoàn hảo về cả tiết tấu và giai điệu, có sức chuyền tải cảm xúc mạnh mẽ, hấp dẫn, thuyết phục.
Người Tây Nguyên luôn xem cồng chiêng là linh vật của gia đình, dòng họ, buôn làng và dân tộc. Họ sử dụng và lưu giữ cồng chiêng theo huyết thống gia đình hoặc dòng họ, điển hình là hình thức cha truyền con nối. Sau khi sử dụng xong, chủ nhân thường cất cồng chiêng ở những nơi trang trọng như phòng khách. Có một số dân tộc khác lại gác trên gác bếp... Nhưng dù bằng cách nào thì người Tây Nguyên cũng đều có mong muốn rằng cồng chiêng được an toàn, và được thần chiêng chứng kiến lòng thành mang đến điều tốt lành cho gia đình, dòng họ, buôn làng và dân tộc.
Thời gian gần đây, đồng bào các dân tộc Tây Nguyên ngày càng chú trọng đến việc lưu giữ, chỉnh sửa âm thanh cồng chiêng. Ở nhiều nơi cồng chiêng còn được cất giữ trong nhà văn hóa của cộng đồng thôn, buôn làng. Các địa phương đều có nghệ nhân dạy đánh cồng chiêng cho những người trẻ tuổi, truyền đạt lại các bài nhạc truyền thống của dân tộc. Điều này lại càng thể hiện rõ thêm niềm đam mê nhạc khí bằng đồng cũng như giá trị của âm nhạc cồng chiêng đối với người Tây Nguyên bản địa nói riêng và cả dân tộc Việt Nam nói chung.
Công ty TNHH Đúc đồng Mỹ nghệ Quang Hà
Địa chỉ: B1 lô 9, đường Nguyễn Cảnh Dị, KĐT Đại Kim, Hoàng Mai, Hà Nội
Xưởng sản xuất: Đường 57A, thị trấn Lâm, Ý Yên, Nam Định
Điện thoại: 0987 387 487 - 0944 448 544
Email: ducdongquangha@gmail.com
