Trước tiên, ban thờ là nơi tưởng nhớ tổ tiên, nó giống như thế giới thu nhỏ của người đã mất. Các món đồ thờ cúng được sắp xếp trên ban thờ đều có các ý nghĩa rất riêng, rất đặc biệt. Hai cây đèn là tượng trưng cho mặt trăng, mặt trời còn hương thì là các vì sao. Từ những hình tượng vũ trụ cơ bản này, người dân Việt Nam đã dần đưa vào ban thờ nhiều hình tượng thiêng liêng khác nữa.
Ví như một khúc trầm hương đốt trong bát hương hay đỉnh đồng là biểu tượng cho trục vũ trụ với ý nghĩa là trục nối giữa trời và đất, giúp cho âm dương hòa hợp đem tới may mắn và hạnh phúc cho gia đình.
Nhiều khi người ta còn đặt hai cái mâm bồng để bày hoa quả, đặt phía trước bát hương một bát nước trong, coi như nước thiêng. Những nhà giàu có hơn, đằng sau bát hương thường có đỉnh đồng để đốt trầm, đỉnh được trang trí nhiều họa tiết có ý nghĩa thiêng liêng như long – lân – quy - phượng tượng trưng cho trí tuệ và sức mạnh, hổ phù tượng trưng cho sự ấm no, cây trúc biểu hiện cho tính quân tử.
Cành hoa đào được cắm trên bàn thờ với ý nghĩa là có huyền lực trừ ma và mọi xấu xa, màu đỏ tượng trưng cho sinh khí lớn lao. Vì thế cành hoa đào thắm trên ban thờ là lời cầu nguyện và lời chúc phúc đầu xuân rất ý nghĩa cho mỗi gia đình. Đôi khi người ta lại dùng một cành hoa tre nhuộm ngũ sắc cắm vào lọ để cầu phúc cho những kiếp đời đã qua. Ở nhiều nơi, trên bàn thờ còn bày các đồ thờ cúng bằng đồng được trạm khảm các hoa văn tinh xảo theo nhiều chủ đề như tứ linh và các loại hoa cỏ thiêng liêng khác…
Những nhà không có điều kiện mua các đồ thờ trạm khảm thì thường treo lên tường phía trên bàn thờ một tranh dân gian vẽ ngũ quả, cuốn thư, câu đối… để cầu sự no đủ, đồng thời mang lại cho ngôi nhà sự sang sủa và ấm áp.
Những gia đình theo đạo Phật thường ít bày đồ mặn lên ban thờ chính, mà thường đặt ở vị trí thấp hơn để tránh sự uế tạp và để linh hồn tổ tiên dễ siêu thoát.
Cây mía được đặt hai bên ban thờ thường nói là để cho các cụ chống gậy về chung vui với con cháu. Nhưng thực ra, từ xa xưa, cây mía là loài cây linh thiêng gắn liền với câu chuyện tạo lập thiên địa của cư dân ngoài hải đảo. Mía được coi là một thứ trục vũ trụ, nồi liền đất trời, để dẫn đường cho linh hồn tổ tiên từ trên trời trở về với con cháu. Khi phát hiện ra lửa, con người nhận thấy chỉ có khói bay lên trời cao và dần dần khói lửa đi vào hội lễ, từ đó bắt đầu nảy sinh ra nến và hương trong việc tín ngưỡng thờ cúng. Trước bàn thờ, người ta thường hay thắp hai ngọn nến tượng trưng cho mặt trăng mặt trời.
Hướng bàn thờ cũng được rất nhiều người Việt quan tâm. Thông thường theo đạo Phật thì hướng nam là hương của bát nhã - tức trí tuệ, hướng của sự sáng tạo, của sinh lực tràn trề, đầy ắp dương khí.
Nhiều khi cũng đặt bàn thờ theo hướng tây vì hướng này được cho là âm dương hòa hợp, nên yên ổn và phát triển thịnh vượng. Suy cho cùng, tất cả cũng vì lòng người, vì một tâm hồn hướng thiện. Bàn thờ tổ tiên là vẻ đẹp truyền thống của văn hóa Việt Nam, mỗi dịp Tết đến xuân về người ta thường trang trí bàn thờ thật đẹp để tưởng nhớ đến tổ tiên cũng như mời tổ tiên cùng về ăn Tết với gia đình. Người Việt hiểu sâu sắc rằng có quá khứ mới thì có hiện tại và tương lai. Nhìn vào ban thờ tổ tiên để thấy được truyền thống và vẻ đẹp văn hóa truyền thống dân tộc.
